Απαγορεύεται να Ζεις- Ένα Ποίημα για το Άουσβιτς

Είναι όλα τόσο ήρεμα. Υπάρχει τόση ησυχία και μια κούραση αχνοφαίνεται στα πρόσωπα των συνοδοιπόρων μου. Την αναγνωρίζω γιατί καθρεφτίζει τη δική μου. Δεν είναι σωματική μα πηγάζει από μέσα τους, από την έκθεση στην τόση βαρβαρότητα. Η μέρα ηλιόλουστη, καθόλου δεν ταιριάζει με τη διάθεση του χώρου. Σαν ο καιρός να μας κοροϊδεύει, να μας υπογραμμίζει την ειρωνεία της κατάστασης.

 Υπό άλλες συνθήκες θα γκρίνιαζα για τον ήλιο που μου χτύπαγε το κεφάλι. Θα παραπονιόμουν για την ορθοστασία και τις ώρες που έπρεπε να περπατάμε για να πάμε από κοιτώνα σε κοιτώνα και από χώρο σε χώρο. Μα δεν μπορούσα καν να σκεφτώ να γκρινιάξω για κάτι τόσο ασήμαντο την ώρα που έβλεπα παιδικές και γυναικείες κοτσίδες κομμένες και στοιβαγμένες σε προθήκες. Μου φαίνεται αδιανόητο, αλήθεια, πως περνάμε τη ζωή μας κάνοντας παράπονα για μικρά και ασήμαντα πράγματα ενώ κάποιοι συνάνθρωποί μας περνούσαν και περνούν μαρτύρια. Προσοχή, δε λέω να γίνουμε μάρτυρες κι εμείς οι ίδιοι, απλώς υπενθυμίζω να εκτιμούμε αυτά που έχουμε εδώ και τώρα. Το Απαγορεύεται να ζεις γράφτηκε για να μας το υπενθυμίζει αυτό.

Η ποίηση και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης

Μπορεί κανείς να γράψει ποίηση μετά το Άουσβιτς; Κι αν ναι, τότε τι ποίηση θα είναι και με ποιόν σκοπό γράφεται; Είναι δυνατόν μετά από μια τόσο μεγάλη πολιτισμική κρίση να δημιουργείται πολιτισμός και μάλιστα σε μια από τις πιο αγνές μορφές του· την ποίηση; Συζητήσεις επί συζητήσεων γίνονται ανά καιρούς για αυτό το ζήτημα και ποιήματα συνεχίζουν να γράφονται από τους περισσότερο ευαισθητοποιημένους. 

to write poetry after Auschwitz is barbaric

Theodor Adorno

Μια από τις πιο γνωστές και χιλιοσυζητημένες φράσεις σχετικά με την ποίηση και την καλλιτεχνική δημιουργία μετά το Άουσβιτς. Αυτή η φράση έχει υπάρξει αιτία για πολλές παθιασμένες συνομιλίες ανάμεσα σε διανοούμενους και έχει απασχολήσει, και συνεχίζει να απασχολεί, πολλούς ποιητές και καλλιτέχνες. 

Μετά το Άουσβιτς λοιπόν, μπορεί κανείς να γράφει ποίηση; Δε ρωτάω αν πρέπει, γιατί κανείς δεν μπορεί να υπαγορεύσει στον ποιητή πότε θα δημιουργήσει και πότε όχι. Αν η εσωτερική του μούσα του λέει πως χρειάζεται να γράψει για κάποιο ζήτημα, θα το κάνει χωρίς δεύτερη σκέψη. Η ερώτηση είναι εάν μπορεί ο ποιητής να δημιουργήσει κάτι τόσο όμορφο όπως είναι η ποίηση μετά από ένα τόσο βάρβαρο σημείο της ιστορίας όπως είναι το Άουσβιτς. 

Κάποιοι λένε πως είναι αδύνατο και βλάσφημο για τα θύματα και τη μνήμη τους. 

Προσωπικά πιστεύω ότι γίνεται. Όχι με το ζόρι, απλά και μόνο για να προσπαθήσει ο ποιητής να γράψει κάτι που θα συγκινήσει με τρόπο επιτηδευμένο και μοναδικό σκοπό την αναγνώριση. Αν ο στόχος όμως είναι να εκφράσει κάτι που είδε και τον τάραξε βαθιά, κάτι που άλλαξε τον τρόπο που βλέπει τη ζωή, όσο σκληρό κι αν είναι, τότε ναι οφείλει να δημιουργήσει ποίηση. Για να διατηρήσει τη μνήμη ζωντανή. 

Το ποίημα

Το Απαγορεύεται να ζεις το συνέθεσα πολύ πριν επισκεφτώ το Άουσβιτς, έχοντας όμως στο μυαλό μου την ανάγκη που είχα να δω αυτό το μέρος για να κατανοήσω καλύτερα τη βαρβαρότητα του εγκλήματος.

Το έγραψα αφού είχα κάνει μια έρευνα για το αφιέρωμα στο Ολοκαύτωμα και ένα virtual tour στο Άουσβιτς. Είναι περίεργο πως μου ήρθε αυτό το ποίημα προτού επισκεφθώ πραγματικά τον χώρο αυτό και πως, περπατώντας μέσα στο Άουσβιτς, βλέποντας τους θαλάμους αερίων, και το τρένο μεταφοράς των κρατουμένων, το ποίημα έπαιζε στο μυαλό μου ξανά και ξανά. Σα να έχω βάλει ένα δίσκο σε χαλασμένο πικάπ και η βελόνα του να ξύνει σε επανάληψη τους στίχους. 

Αυτό λοιπόν είναι το πρώτο και τελευταίο ποίημα που γράφω για το Άουσβιτς, όχι γιατί δεν θέλω να γράψω άλλα, μα γιατί νιώθω ότι δεν μπορώ, ότι δεν είμαι άξια να αποτυπώσω τέτοια αποτροπαιότητα με στίχους και γιατί πιστεύω πως ότι ήταν να ειπωθεί, ειπώθηκε στο Απαγορεύεται να ζεις.  

Απαγορεύεται να ζεις

Χωράφια θανάτου διαβαίνουμε

Γλυκιά η μυρωδιά της σάρκας
φρέσκια παρτίδα Ζύκλον Β
θα παρέλαβαν φαίνεται

Είδα τα μάτια σου
πριν μπεις στο θάλαμο,
είχαν μια γλυκιά γαλήνη.
Ήθελες καιρό να φύγεις

Πόσο ήρεμα ηχούν οι κραυγές σου
στα αυτιά μου.
Ένα άλλο ρέκβιεμ
ανθρώπινων φωνών

Σάρκινα φυτρώνουν
τα λουλούδια στο χώμα
ένα ένα ξεφυτρώνουν
κάθε μέρα καινούργια φουρνιά.
Επιτέλους κι εσύ ανάμεσά τους
σε περίμεναν μέρες
να πας κοντά τους

Έρχομαι κι εγώ, περίμενέ με
θα φυτρώσω στη γη
που απαγορεύεται να ζεις.