Φ. Γκ. Λόρκα: Η Λόλα και η Αμπάρο

17 Αυγούστου 1936 έγινε η σύλληψη του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα από το κόμμα των Φαλαγγιτών.

19 Αυγούστου 1936 εκτελέστηκε με την πρόφαση δημοκρατικών φρονημάτων και εναντίωσης στην κυβέρνηση του Φράνκο.

Ο τάφος του μέχρι σήμερα παραμένει άφαντος.

Ήταν πράγματι το δημοκρατικό του φρόνημα ο λόγος της δολοφονίας του; Μήπως υπήρχε ένα κρυφό κίνητρο για την εκτέλεσή του;

Πιθανά Κίνητρα

Είμαι επαναστάτης γιατί δεν υπάρχει αληθινός ποιητής που να μην είναι επαναστάτης
Εγώ πάντα θα είμαι στο πλευρό αυτών που δεν έχουν τίποτα και στους οποίους δεν επιτρέπεται καν, ν’ απολαύσουν ειρηνικά το τίποτα που έχουν
Federico Garcia Lorca

Αυτά του τα λόγια πιθανώς να παρερμηνεύτηκαν και να θεωρήθηκε ότι είναι με το μέρος των Δημοκρατικών. Κάτι τέτοιο δεν ίσχυε διότι είχε καλές σχέσεις και με τις δύο πλευρές (δειπνούσε συχνά και με τον πρόεδρο των Φαλαγγιτών, τον Χοσέ Αντόνιο Πρίμο ντε Ριβέρα). Ωστόσο, ο ίδιος εννοούσε πώς «ταυτίζεται» κατά μία έννοια με τις κοινωνικές μειονότητες όπως οι τσιγγάνοι οι οποίοι έχουν αποτελέσει αστείρευτη πηγή έμπνευσής του τόσο και για τη μουσική που συνέθεσε, όσο και για λογοτεχνικά έργα που έγραψε. Ούτως ή άλλως και ο ίδιος ανήκε σε μια μειονότητα ειδικά για τα δεδομένα της εποχής, λόγω της ομοφυλοφιλίας του.

Κάποιες πηγές αναφέρουν πώς τον δολοφόνησαν συγγενείς του πατέρα του ώστε να σταματήσει να σπιλώνει τ’ όνομα της οικογένειας. Άλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι τον σκότωσαν φανατισμένα άτομα της κυβέρνησης (στη Γρανάδα) διότι δεν μπορούσαν να δεχτούν ότι ένας τόσο διάσημος, πετυχημένος και πλούσιος πολίτης να είναι ομοφυλόφιλος και να ντροπιάζει το πρότυπο του Ισπανού Άνδρα ( José Benjamín) [1]. Μάλιστα μαρτυρίες (Ángel Sandaña)[1] από τη συμμορία που τον δολοφόνησε (ένας από αυτούς ο Trescatro), αναφέρουν επί λέξει τα λόγια που ειπώθηκαν : «Μόλις σκοτώσαμε τον Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Τον παρατήσαμε σ’ ένα χαντάκι και τον πυροβολήσαμε δύο φορές στον πρωκτό επειδή ήταν queer» (Trescatro)[1].

Η ομοφυλοφιλία στην Ισπανία του 20ου αιώνα

Στις αρχές και τα μέσα του 1900, η ομοφυλοφιλία θεωρείτο ψυχική ασθένεια από τους γιατρούς και μεγάλη αμαρτία από την εκκλησία. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ομοφυλοφιλία κατατάχθηκε ως ψυχική διαταραχή στην πρώτη έκδοση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου για τις ψυχικές διαταραχές ( DSM-I) το 1952 και ανήκε στην κοινωνιοπαθητική διαταραχή προσωπικότητας ( sociopath) ως αποκλίνουσα σεξουαλική συμπεριφορά. Μέχρι το 1973, μετά από πολλές διαμαρτυρίες ομοφυλοφίλων και τη στήριξή τους από ψυχιάτρους σταμάτησε να θεωρείται ψυχολογική διαταραχή. Αυτή η άποψη παρέμεινε μέχρι το 1980 που δημοσιεύτηκε το τρίτο εγχειρίδιο όπου σταμάτησε πλέον και επισήμως να θεωρείται ψυχική νόσος (ΑΡΑ).

Ακόμη και ο στενός του φίλος, Σαλβαδόρ Νταλί τον υποτιμούσε για την ομοφυλοφιλία του και είχε μιλήσει ουκ ολίγες φορές για τον έρωτα που έτρεφε ο ίδιος ο Λόρκα για το πρόσωπό του και για τους τρόπους τους οποίους προσπαθούσε να τον σαγηνεύσει. Συνάμα τόνιζε σε κάθε ευκαιρία τη «στρέιτ» σεξουαλική του φύση. Ο Νταλί είχε πει το 1969: «“Ήταν [ο Λόρκα] ένας ομοφυλόφιλος και τρελά ερωτευμένος μαζί μου. Δοκίμασε να με π**** δύο φορές και αυτό με θύμωσε γιατί δεν ήμουν ομοφυλόφιλος. Τίποτε δε συνέβαινε μεταξύ μας.» (Victor Fernandez). [2]

Ο ίδιος ο Λόρκα έπασχε από κατάθλιψη καθώς δεν μπορούσε πλέον να καταπιέζει τις σεξουαλικές του προτιμήσεις. Ο μεγάλος του έρωτας για τον δεκαενιάχρονο κριτικό τέχνης και δημοσιογράφο Χουάν Ραμίρεζ ντε Λούκας, ήταν μόνο η αρχή. Με τον νεαρό, σχεδίαζαν να φύγουν μαζί στο Μεξικό, όμως τελικά δεν τα κατάφεραν λόγω της μη έγκρισης των γονιών του. Το 1925 γνώρισε τον Ισπανό γλύπτη Εμίλιο Αλαντρέν τον οποίο ερωτεύθηκε βαθιά, όμως η σχέση τους ήταν μονόπλευρη και έτσι η κατάστασή του επιδεινώθηκε ξανά, συνδυαστικά με τον έρωτα που ένιωθε για τον καλό του φίλο Σαλβαδόρ Νταλί, τον οποίο δεν μπορούσε να καταπιέζει πλέον. Λόγω της συνεχούς επιδείνωσης της ψυχικής του υγείας, η οικογένειά του αποφάσισε να τον βοηθήσει ώστε να φύγει στη Νέα Υόρκη με υποτροφία για το πανεπιστήμιο Κολούμπια. [3]

Lola και Amparo

Lola

Under the orange trees she washes
diapers made of cotton.
She has green eyes
and a violet voice.
 
Ah, love
under the blossoming orange tree!
 
The water from the dam
was filled with sunlight.
On the little olive tree orchard
a sparrow sang.
 
Ah, love
under the blossoming orange tree!
 
After that, when Lola
has spent all the soap
the little bullfighters will come.
 
Ah, love
under the blossoming orange tree!

Amparo

Amparo,
how lonely you are in your house,
dressed in white!
(Half-way between jasmine
and spikenard.)
You hear the marvelous
fountains in your courtyard,
and the frail yellow
trilling of the canary.
In the evening you see
the cypresses shake with birds,
as you slowly embroider
letters into the canvas.
Amparo,
how lonely you are in your house,
dressed in white!
And Amparo,
how hard to say:
I love you!

Dos Muchachas [4]

Τα δυο ποιήματα που παρατίθενται, Lola και Amparo, προέρχονται από την ενότητα“Dos Muchachas” που ανήκουν στη συλλογή “Poema del cante jondo”. Σε αυτά ο Λόρκα περιγράφει την εμφάνιση, τη ζωή και την καταγωγή δυο κοριτσιών, όπως άλλωστε αναφέρει ο τίτλος Dos muchachas= Δυο Κοπέλες. Η μία, η Λόλα, είναι τσιγγάνα, πολύ όμορφη και εξωτική με πράσινα μάτια και βιολετί φωνή(«She has green eyes and a violet voice». Η άλλη, η Αμπάρο, είναι αριστοκρατική, ντυμένη στα λευκά αλλά πολύ μοναχική και θλιμμένη καθώς είναι κλεισμένη στο σπίτι («Amparo ,how lonely you are in your house,dressed in white!»).

Όπως γίνεται κατανοητό, ταυτίζεται με τη Λόλα καθότι ανήκει σε μια μειονότητα (είναι τσιγγάνα) και ζει ελεύθερη χωρίς περιορισμούς, και είναι στενά συνδεδεμένη με τη φύση («Under the orange trees she washes diapers made of cotton», «The water from the dam was filled with sunlight. On the little olive tree orchard a sparrow sang»). Είναι μια κοπέλα με εξωτική ομορφιά που φέρεται να έχει μαγέψει τους ταυρομάχους που περνούν («After that, when Lola has spent all the soap the little bullfighters will come»), κάτι που δείχνει αντίθεση καθώς οι ταυρομάχοι είναι σκληροί και αποτελούσαν πρότυπο άνδρα. Παρ’ όλα αυτά μαγεύτηκαν από τη μυστηριώδη τσιγγάνα η οποία θεωρείτο ότι ανήκε σε μια κατώτερη κοινωνική τάξη (Karageorgou-Bastea)[5].

Από την άλλη πλευρά, η Αμπάρο ζει εγκλωβισμένη μέσα στο σπίτι, κοιτώντας το σιντριβάνι και τον κήπο της και ακούγοντας από μακριά τα πουλιά να λαλούν. «You hear the marvelous fountains in your courtyard, and the frail yellow trilling of the canary .In the evening you see the cypresses shake with birds». Ο εγκλεισμός της Αμπάρο είναι μεταφορικός, καθώς ο συγγραφέας τον παρομοιάζει με την καταπίεση που δέχεται από την κοινωνία, άλλωστε και τα’ όνομά της σημαίνει προστασία.

Η Αμπάρο ανήκει σε ανώτερη κοινωνική τάξη από τη Λόλα καθώς φαίνεται ότι μένει σε σπίτι που έχει θέα σε κήπο με σιντριβάνι και κεντά σε καμβά. Ο ίδιος ο Λόρκα φανερώνει μια απέχθεια ως προς αυτό τον περιορισμό, διότι αισθάνεται περιορισμένος ώστε να εκφράσει ελεύθερα τις προτιμήσεις του και να ζήσει τη ζωή του.

Σκέψεις

Κλείνοντας λοιπόν, μπορούμε να πούμε ότι πήραμε μια γεύση για το πώς αντιμετωπίζονταν τα χρόνια εκείνα οι ομοφυλόφιλοι μέσα από τη ζωή του ποιητή και πόσο περιορισμένα ζούσαν χωρίς να μπορούν να εκφραστούν.Είδαμε επίσης πως ο Λόρκα εξέφραζε τους περιορισμούς που η κοινωνία του επέβαλε μέσα στην ποίησή του. Ο ποιητής είχε έναν τρόπο να διοχετεύει τις κοινωνικές πιέσεις και να τις αποτάσσει από πάνω του μέσω της καλλιτεχνικής δημιουργίας, κάτι που άλλοι συνάνθρωποί μας δεν έχουν την ευκαιρία να κάνουν. Ας μην ξεχνάμε ότι τέτοιες διακρίσεις εις βάρος τους των ομοφυλόφιλων γίνονται ακόμα και σήμερα, ωστόσο σίγουρα έχει ανοίξει ο δρόμος όσο ποτέ άλλοτε για την αποδοχή της διαφορετικότητας.

Διαβάστε το Α μέρος εδώ.

Αρθρογράφος: Μαρία Ευσταθίου

Πηγές

[1] Federico Garcia Lorca and the Culture of Homosexuality

[2] Θαυμασμός και Πόθος. Τα Συστατικά της Σχέσης Νταλί- Λόρκα

[3] Lorca and the Gay World

[4] The Gypsy in the Poetry of Federico Garcia Lorca

[5] A Matter Of Habitus: Character Development In
The Literary Productions Of Garcia Lorca

Please follow and like us: